Etnografia atalak

Gaztelua Eskolunben (1915). Egilea: Balbino Sobrado (AMVG).

Giza dorre edo gaztelu izenez ezagutzen diren formazio akrobatikoak jai-elementu hedatuak dira; baina, agian, gutxi aztertu direnak. Normala denez, gazteekin edo giza formazio horiek antolatzen dituzten elkarteekin lotuta egon ohi dira. Kide batzuk besteen gainean igotzean datza, oro har, komunitatearen aurrean beren gaitasun fisikoa erakusteko; eta, bertatik, ospakizunari buruzko bertsoak botatzeko.

Dantza-ziklo klasikoen (dances, makil dantza, etab.) amaiera ere bada, non dantzariek beren giza egitura gutxi gorabehera landuak egiten dituzten, festa-figurari, herritarrei edo jaun-andre gorenei egindako ohiko agurrekin amaitzeko. Gainera, batzuetan, komunitate osoa batzeko eta kohesio soziala lortzeko egiten da, piramide egitura altu eta ikusgarria eratuz.

Egitura horiek bolatin soilak, erraldoiak (aurrez aurre edo borrokan) edo bi-hiru solairuko formazioak izaten dira. Era horretan, oreka akrobatikoko irudi edo ariketa paregabeak, nonbaitera igotzeko bolatinak (“gazteluari erasoa”) eta zailtasun handiko giza dorre oso altuak edo landuak eratzen dira. Goiko muturrean pisu txikiko gazte edo haur bat egoten da, eta, dantzen kasuan, segizioaren kide bat edo pertsona berezi bat altxatzen da. Mugimenduak erregulatzen dituen edo, besterik gabe, bilakaera girotzeko balio duen melodia batez lagunduta egiten dira.

Andoaingo Azeri dantza: Dorreak. Egilea: Emilio Xabier Dueñas.

Ohitura hau ohikoa izan da Iberiar penintsula osoan, eta irudi klasiko bihurtu da Erriberako dances (Cortes, Murchante, Ablitas, Cabanillas, Ribaforada, etab.) eta Errioxako zati handi batean hedatutako dantzek hartzen duten eremu zabalean (aitzitik, Arabako eremu horretan alboratuak edo baztertuak). “Gaztelua” nahitaezkoa da Pipaóngo dantza-zikloan, eta dorre horren eraikuntza ez da inoiz falta Adunako Axeri dantzan. Dantzari taldearekin edo haien errepertorioarekin loturarik izan gabe, gazteek Eskolunbeko Andre Mariren erromerian eta Kuartangoko Trinitatean ere egiten dituzte beren “gaztelu” famatuak, eta, era berean, ez da arraroa Trebiñuko Marina de Lañoren ospakizunean ere ikustea.

Pragmatikoki, helburua altuera lortzea da, komunitate osoak mezua behar bezala entzun dezan, gazteen eta tokiko dantzarien trebetasuna eta abilezia erakusteko, edo, bestela, komunitatearen parte-hartze kohesionatua sustatu eta jasotzea, egitura eraikitzea lortzeko. Interpretazioari dagokionez, pentsamolde tradizionalak mundua hiru esferatan banatzen du: azpimundukoa, lurtarra eta zerutiarra. Azken hori, gizateriak beti eskatzen duena, gogotik bilatzen da, eta zerura iristea edo zeruaren eta lurraren fusio desiratua lortzea da helburua, hainbat sistema edo teknika sinboliko erabiliz.

Zeregin hipotetiko horretan murgilduta daude maiatzeko zuhaitz tradizionalen komunitatearen goratzea, jai erraldoien figura izugarriak, taldeko kide nabarmen bat altxatzea ezpata edo makilen gainean (Legazpiko eta Xemeingo ezpata-dantzak) eta etzandako figura (Dantzari-dantza: txontxongiloa), kutxa baten gainean ibilaldi erritual eta dantzatua, trikimakoen gainean dantzatzen duen bilakaera, “bolatin” izeneko ariketa akrobatiko askotarikoak, eta aipatutako giza dorre eta gaztelu horien eraikuntza berezia.

Josu Larrinaga — Soziologoa