Etnografia atalak

Erlezainak Karrantzan (Bizkaia), 2003. Miguel Sabino Díaz.

Barnealdeko herri guztietan ezagutu ditugu jakin-minez edo kultura-herentziaz erlezain aritutako hainbat lagun. Joxe Mari Gabaro dugu horietako bat. Markinako Gabaro baserrian sortu zen, eta eztia ateratzen zuen bere erlauntzetatik. Haren herrian, erle-maisua hitz elkartua erabiltzen dute erlezaina izendatzeko, kontramaisuari ontzi-maisua esaten zaion modura.

Erlezaina izateko, jakituna eta oso arduratsua izan beharra dago. Frai Luis Arregi Arantzazuko santutegiko erlezainaren arabera, ez dago erlezaintzaren antzea osoki ikasterik, hamaika kontu eta xehetasun baititu aintzat hartu beharrekoak. Hara nola azaldu zuen XIX. mendearen amaieran jaiotako fraideak —1971n, laurogei urte zituen—: “…erleen manejua ez da sekula ondo ikasten. Gauza asko dauzkate: danak ikaragarriak”.

Erlezaintzari buruz ari garela, badira bi atsotitz oso adierazgarri euskaraz: Arditan eta erletan ez imini dirua, Zeanurin jasoa, ohartarazpen jakingarria egiten duena, eta Erle asko, ezti asko; erle gutxi, ezti gutxi —Asto asko, lasto asko esaeraren antzekoa—.

Erleei eta beren munduari buruz ez da askorik idatzi euskaraz. Baina badugu obra berezi bat, Joaquín de Santa Bárbara karmeldar oinutsak idatzitako Guía de colmeneros o tratado práctico de las abejas lanaren gipuzkerazko itzulpena: Erle gobernatzalleen guidariya, edo erleac gobernatceco modua, 1827an Iruñean argitaratua.

Ez dugu sakonduko erleek eta eztiak elikaduran duten garrantziaz, ezta tradizio- eta herri-sineskeretan dutenaz ere: esaterako, antzina, ohitura zen erleei jakinaraztea etxeko jaunaren edo andrearen heriotza. Euskal Herriko erlezaintzari buruzko bibliografia interesgarria dago, gaztelaniaz; besteak beste, Euskal Herriko Atlas Etnografikoa obrako Abeltzaintza eta Artzaintza, bereziki adierazgarria.

Azkenik, hasieran esandakoarekin lotura eginez, erle-maisua hitza aldarrikatu nahi dugu. Ez da agertzen euskara-hiztegi gehienetan, euskal geografian nahiko zabalduta egon bada ere. Gure ustez, Bizkaiko ekialdean eta Gipuzkoako mendebaldean erabili izan da, gutxienez, Lea-Artibaiko eskualdetik Oñati alderaino.

Hemezortzi urtez Euskaltzaindiaren zuzendaria izan zen Luis Villasantek bi artikulu argitaratu zituen hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran Aranzazu aldizkarian, frai Luis Arregiri egindako elkarrizketetan oinarrituak: “Erle-maisua, Arantzazuk ere erleak ba-ditu” (Aranzazu 1971) eta “Erle-maisuarekin berriketan” (Aranzazu 1972). Hortxe ageri da, bada, erle-maisua hitza, Oñati aldean arrunta. Artikuluen izenburuan ez ezik, elkarrizketatuak ere aipatzen du; berak Sorandieta baserriko Joane Urzelairengandik ikasi zuen lanbidea, eta bere aita Pedrorengandik hark.

Jabier Kalzakorta – Euskaltzaina – Deustuko Unibertsitateko irakaslea